ziemiańskie klimaty

Z kalendarza staropolskiego na rok 1930
Co się dzieje [w czerwcu] w przyrodzie?
Zakwitają: akacje, zboża, maliny, wino, róże, a pod koniec miesiąca zaczynają
kwitnąć lipy; wśród zbóż kwitną maki, ostróżkl, kąkole; w ogrodach tojady, liljowce, tulipany, kosaćce, bratkl. Dojrzewają: czereśnie, wiśnie, truskawki, poziomki.
Jaja składają: padalec, jaszczurki, zwlnka zielona, rodzi jaszczurka żyworodka ; (żaba wodna, kumki, żaba zielona, żółw składają jaja zwykle w maju).

Przysłowia [na czerwiec].
Czerwiec po deszczowym maju, często dżdżysty w naszym kraju.
Czerwiec temu się zieleni, kto do pracy się nie leni.
Mokry czerwiec, chłodny maj - wszystkim gburom prawy raj.
Od świętego Medarda czterdzieści dni szarga.
Czerwiec stały, grudzień doskonały.
Gdy się święty Jan rozczuli, to go dopiero Najświętsza Panna utuli.
Na święty Antoni, pierwsza się jagódka zapłoni.
Jaki dzień w Boże Ciało, takich dni nie będzie mało.
Pogoda na Nikodema cztery niedziel deszczów niema.

Poradnik gospodarski na Czerwiec.  (z kalendarza staropolskiego na rok 1930)
W gospodarstwie. Koniczyny natychmiast kosić, gdy zaczną kwitnąć, najlepiej suszyć je na rogalach. Łąki kosić, gdy trawy zakwitną i suszyć szybko. Gnój, zwłaszcza w upalne dni, ubijać silnie i zlewać gnojówką lub wodą, aby zbyt nie przesychał. Na krowy uważać przy spasaniu świeżych koniczyn, by się nie wzdymały i stosować natychmiast środki zaradcze, jak trokar, rurę przełykową, salmiak, wodę wapienną i t. p.
W sadzie. Przerzedzanie na gruszach i jabłoniach zbyt gęsto osadzonych zawiązków. Tępić szkodniki w sadzie. Cenniejsze odmiany jabłek i gruszek chronic przed uszkodzeniami grzybka, powodującego czarne plamy na nich, skraplając je cieczą bordoską.
W pasiece. Przeznaczać pnie do rójki i kierować rójkami tak, by odbyły się w dogodnym czasie. Pni zbytnio nie zrajać, by nie stracić pasieki. Czas rójek jest naojdpowiedniejszy do przenoszenia pszczół z kłód do uli ramowych. Usuwać stare matki. Pniom słabym dodawać ramki z czerwiem.

Ilustracja -"Autoportret w ogrodzie" Józef Rapacki (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie)

(według kalendarza powszechnego Juliusza Wildta z 1859 roku)
Koń podobnie jak pies przywiązuje się łatwo do człowieka, w niektórym względzie może go nawet przewyższa.
Trzeba z nim obchodzić się przyjaźnie; mówić do niego łagodnie, głaskać rękami po głowie, po szyi nogach i grzbiecie; dawać mu jeść z ręki,- takie postępowanie robi źrebięta łaskawemi i pojętnemi.  Osobliwie zaś, trzeba zawczasu podnosić im często nogi, głaszcząc i mówiąc do nich, a tym sposobem przyuczywszy je do tego obejścia się, łatwo później będzie można je okuć.
Przeciwnie surowe i ordynaryjne łajanie koni, surowe spojrzenia i bicie; czyni konie bojaźliwemi, trwożliwemi, złemi i niepojętnemi. Z tego powodu konie dziczeją i biją się między sobą a czasem nawet złośliwego dozorcę kopytem uderzają.

"(...) Słońce wzeszło nad jeziorem. Mgły poranne uleciały w górę i rozwiały się. Zapowiadał się prawdziwie letni, skwarny dzień. Parę białych chmurek płynęło jeszcze tu i ówdzie, ale wietrzyk je rozpędzał, biegły więc skryć się za lasami. Czyste i szafirowe niebo objęło wieś litewską, oparło się z jednej strony na sosnowej ścianie lasu, z drugiej na pagórkach zieleniejących w dali i słało jej swe promienie, swą jasność, swe ciepłe podmuchy.
Dwór w Haliniszkach stał biały i jaśniejący w słońcu, oblany wodami jeziora, w których odbjał się razem z zabudowaniami folwarcznymi, starymi drzewami ogrodu, ze strzelającymi wysoko topolami. Życie powoli zaczynało się budzić. Z folwarku wyjechały w pole skrzypiące wozy, parobcy i najemne robotnice wychodzili gromadami gwarząc głośno. Koło obór i stajen uwijać się zaczęli fornale i pastusi. Gruby głos ekonoma dźwięczał donośnie. W domu otworzyły się drzwi od kredensu i wyjrzał stary lokaj, a potem chłopiec z dzbanem wybiegł po wodę. (...)"
(emma dmochowska "Dwór w haliniszkach")

(Fragment wspomnień Juliana Wieniawskiego z przełomu lat 1850-tych i 1860-tych)
"Przy szosie z Konina do Słupcy za folwarkiem Czarków leżała wieś Kraśnica (...) Schludna ta, mała wioseczka, w najlepszej ziemi położona, była siedzibą zacnej i serdecznej rodziny pp. Ulatowskich, a kraśniały w niej trzy śliczne i milutkie panienki oraz dzielny synek-jedynak. Sam gospodarz, p. Stanisław Ulanowski, dawny wojskowy polski, był na wskroś oryginalnym typem i okazem samopomocy. Powróciwszy z wojaczki 1831 r. ze stoma dukatami (jak sam opowiadał) w kieszeni, nabył on tę wioskę, obdłużoną wyżej uszów, jak mi mówiono, za cenę bajecznie niską, zapłaciwszy poprzedniemu zrujnowanemu właścicielowi 50 dukatów za honor przepisania mu tytułu własności. Kiedy to już uzyskał, zwołał wierzycieli, którzy od szeregu lat grosza procentu nie widzieli, i zaproponował im pozostawienie go w spokoju przez lat 3, poczem najregularniej  procent płacić zacznie, a może nawet i część długu, o ile go klęski żywiołowe tej możności nie pozbawią. Wierzyciele bez wyjątku zgodzili się na to moratoryum, nikt bowiem nie myślał o utrzymaniu się przy wiosce, bez zasiewów i bez inwentarzy.
Załatwiwszy się w ten sposób, p. Stanisław zabrał się do dzieła, z pozostałemi mu 50-ma dukatami. Więc przede wszystkiem pożyczył sobie od sąsiadów trochę zboża jarego do siewu, co wówczas przy znanej solidarności szlacheckiej dziwnem nie było. Taż chwalebna solidarność, objawiająca się szczególniej dodatnio względem współobywateli, którzy dla sprawy ojczystej poświęcili życie i mienie, dopomogła mu do skompletowania jakich takich niezbędnych inwentarzy. Że zaś ambicya żołnierska nie pozwalała mu na przyjmowanie darowizny, zobowiązał się po latach kilku z własnego już przychówku zwracać ofiarowane mu sztuki.
Wierzyciele z rozkoszą patrzyli na wzrost Kraśnicy, na piękne urodzaje i po latach 3-ch jak najregularniej otrzymywać zaczęli 5-ty procent, a po latach 6-ciu każdy pro rata parte, dziesiątą część długu odbierał. Tym sposobem wioska rosła w zamożność, a poczciwy i kochany przez wszystkich jej dziedzic mógł już w blizkiem sąsiedztwie, w Kawnicach, uderzyć o rękę panny Trąmpczyńskiej, której posagiem od razu wszystkie długi spłacił.
(...)w Kawnicach mieszkał brat pani Ulatowskiej, p. Aleksy Trąmpczyński, dziedzic także dóbr Golina, gospodarz zawołany, a mający specyalną słabość do tęgich wołów, t. zw. kamieniarskich, które do Łowicza przywoziły z Krakowskiego kamienie młyńskie i tam bywały sprzedawane. Jedynym groźnym rywalem p. Aleksego był zacny pan Kazimierz Krzymuski z Wilczyna, jeden z najdzielniejszych gospodarzy. Ilekroć spotykali się w Łowiczu przy obiedzie, tylekroć jako rywale przy kupnie wołów nie oszczędzali sobie docinków. P. Aleksy był łysy, jak kolano, p. Kazimierz dobrze siwiejący. Najczęściej rozmowa szlachty kierowała się na targ inwentarzowy. Wtedy p. Trąmpczyński, utyskując na ceny wołów, dodawał, zerkając na p. Kazimierza, że jedyne jeszcze siwe za byle co można było kupić.
— Ale za to o łyse, to i pies się nie spytał — odcinał się szybko p. Krzymuski, chrząkając mocno nosem, jak to było w jego zwyczaju."

Z kalendarza staropolskiego na rok 1930
Co się dzieje [w maju] w przyrodzie?
Zakwitają w pierwszej połowie drzewa i krzewy, których kwiaty rozwijają się równocześnie lub prawie równocześnie z rozwojem pierwszych liści, a więc dęby, buki, brzozy, porzeczki, czereśnie, wiśnie, grusze, jabłonie, czeremchy, tarniny; w połowie maja zakwitają wreszcie te drzewa i krzewy, na których kwiaty pojawiają się dopiero po rozwoju pierwszych liści, jak bez lilak, kasztanowce, głogi, jarzębina; w lasach kwitną borówki, czarne jagody, konwalje i wiele innych, a w ogrodach narcyzy, goździki, pełniki, floty, tulipany.
Przylatują: wilga, dzierzba (czernikręt, czarnoczelna), gąsiorek, kukułka, jerzyk, chróśclel, derkacz, sokół, kobuz.

Przysłowia [na maj].
Deszczyk majowy i łzy panny młodej nie długo trwałe.
Grzmot w maju sprzyja urodzaju.
Pierwszy maja poranek, jest tęskliwym dla kochanek.
Chłodny maj dobry urodzaj.
Wody w maju stojące szkodę przynoszą łące.
Na Magdaleny pogoda to dla pszczółek wygoda; gdy zaś słota to lichota.
Kto sieje jęczmień na Urbana, będzie pił piwo ze dzbana.

Poradnik gospodarski na Maj. (z kalendarza staropolskiego na rok 1930)
W gospodarstwie. Siew buraków, marchwi kończyć oraz koński ząb siać na paszę, ziemniaki sadzić. Wszelkie zasiewy i sadzenia powinny być wykończone. Ziemniaki po wzejściu zbronować i obsypać, oraz oczyszczać starannie z chwastów. Buraki przerywać i czyścić z chwastów oraz wzruszać ziemię między niemi- Tępić kaniankę w koniczynach. Z końcem miesiąca przygotowanie narzędzi do sianokosów oraz żniwa.
W sadzie. Wysadzanie cebuli z inspektów na grunt starannie uprawiony w jesieni i spulchniony w kwietniu. W połowie miesiąca sadzenie późnej kapusty. Obieranie w sadzie owadów, a głównie gąsienic. Wysiew na gruncie ogórków, fasoli kukurydzy.
W pasiece. W miarę przybytku pszczół rozszerzać gniazda, podkarmiać rzadką sytą celem pobudzenia matki do silniejszego czerwienia, przygotować ule do rójki.

Ilustracja - "Portret mężczyzny w ogrodzie" Stanisław Szygell (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie)

"Święta minęły, goście się rozjechali, kości od święconego zakopano na czterech rogach poletków, aby od gradu ochraniały, i wszystko wróciło do porządku.
Roboty wiosenne pochłonęły myśli czas wszystkich gospodarzy, w;gc nikt nie wychylał się z domu, nikt nie przyjeżdżał do Hrabowa. Nawet chorować przestano i Kański nieraz w bezczynności spędzać musiał dnie, gniewało go to i drażniło, żałował młodych lat, które tak marnie schodziły, klął los swój i niesprawiedliwość przeznaczenia, a na pociechę oddawał się z panem Onufrym studyom botanicznym, albo grał w winta z pisarzem włościańskim i z akcyznikiem. Chodził też dużo, najczęściej samotnie, nad brzegiem Prypeci, z papierosem w ustach, którym się bronił od komarów.

Dnie stawały się coraz dłuższe, coraz cieplejsze wieczory. Wiosna zazieleniła się wszędzie, kwiatami zasypując świat. Jabłonie, jakby śniegiem pokryte, rozsyłały dokoła przenikliwą woń. Bzy zakwitły, a potem i róże wychylać się poczęły ku słońcu. A łąki były całe złote od żółtych kwiatków, albo się srebrzyły białemi puchami. Roboty wszędzie szły raźno i wszędzie, gdzie okiem rzucić po polach lub ogrodach, dostrzegało się chłopskie ramiona, białą koszulą pokryte, schylone ku ziemi. Ale i wesołość szła z robotą w parze. Śpiew dźwięczał w powietrzu, a w ciche wieczory zewsząd leciały pieśni. Wielki urok szedł od tej wiosny poleskiej, słodycz niezmierna rozlewała się na serca ludzkie i koiła niepokoje, łagodziła nerwy."

Dmochowska Emma"Panienka"

Z kalendarza staropolskiego na rok 1930
Co się dzieje [w kwietniu] w przyrodzie?
Zakwitają z drzew wierzby, wiązy, jesiony, klony, topole, osika, niekiedy tarnina a w lasach liściastych śledzlenlce, przelaszczkl, zawilce, płucnlce, pierwiosnki, piźmaczki, fiołki, wilcze łyko, jaskier, pszonka, sasanka, mniszek; na łąkach kwitną kaczeńce.
Przylatują: podróżniczek (gajówka), słowik rdzawy, poklęskwa, białoźytka, świstówka, kraska, pliszka żółta, śwlergotek łąkowy, pokrzewka, trzciniak drozdówka, muchołówka, jaskółka, lelek (kozodój), dudek, kopciószek, pleszka, drozd, kos, pustułka zwyczajna, bocian, (także w marcu), czapla siwa, rybołów,
orlik krzykliwy, kulczuk, turkawka, rybitewka, zwyczajna, bojownik (bataljon), brodziec piskliwy, bek większy, siewka rzeczna, kokoszka wodna, przepiórka (także w maju), ortolan.

Przysłowia [na kwiecień],
Kwiecień -plecień, bo plecie niby zimą niby latem, a przeplata wszystko kwiatem.
Grzmot w kwietniu dobra nowina, Już szron roślin nie pościna.
Kiedy w kwietniu słonko grzeje, tedy gbur nie zubożeje