ziemiańskie klimaty

"Pamiętam, że była to godzina piąta po południu; pogodny, słoneczny dzień zimowy miał się ku końcowi, ale w obszernym salonie, o kilku wielkich oknach, widno było jeszcze. I gwarno tam było także bo orszak ślubny, złożony z kilkudziesięciu osób już się był zebrał.
Tu siedziało grono poważnych kobiet; tam liczne koło mężczyzn, ubranych w czarne fraki i śnieżne krawaty, gwarzyło półgłosem; tam znowu pstrzyły się różno-farbne suknie drużek, przyjaciółek, z biciem serca i wzruszeniem na twarzy wyglądających wejścia panny młodej, którą dopiero strojono do ślubu. W białej sukni, zdobnej w kwiaty i koronki, w wianeczku z drobnych róż, włożonym na włosy długiemi lokami opływające ramiona, w pięknym naszyjniku z pereł na szyi, stałam pomiędzy towarzyszkami, zdjęta niewysłowionem wzruszeniem. Pierwszy to raz w życiu znajdowałam się obecna przy poważnej, przenikającej uroczystości ślubnej. Wszyscy rozmawiali półgłosem i częste rzucali spojrzenia na drzwi, wiodące do pokoju panny młodej; chwilami dochodził z ulicy odgłos niecierpliwego rżenia koni u licznych, stojących przed bramą, powozów; od czasu do czasu także lokaj, ubrany w czarny frak ze srebrnemi ozdobami, stawał na progu salonu i wymówieniem jakiego imienia oznajmywał przybycie nowego gościa."
"Pamiętnik Wacławy" Eliza Orzeszkowa (1871)

"O użytkowaniu  z lasów
1. Prace-główne.   
Drzewo użytkowe opałowe w lasach wysokopiennych assygnuje się  wyrabia i przelicza.
W lasach olszowych niskopiennych na gruncie przepadzistym stojących i innych bagnistych lasach, wycinać trzeba drzewo podczas tęgich mrozów i na brzegi lasu wywozić.
Drzewo na spław przeznaczone wywozić do bindung

2 Prace uboczne
Na bagnach  i jeziorach leśnych  kosić trzcinę.  Z grubej  zwierzyny strzelać Rogacze  i Warchlaki. Odbywać małe polowanie i obławy na wilki
Wdzierżawiać dzikie w lasach rybołowswo lub użytkować z niego."

Z Nowego Kalendarza Powszechnego na rok przestępny 1836

Ilustracja z "Roku Myśliwca"  autorstwa Juliusza Kossaka.  

"Całunem śniegu pokryta, odlega ziemia w śnie twardym. (..)
Kościelne kawki trzymają się wież i hałaszą i trwożą się gromadnie, gdy się na zimową zanosi burzę (..) strzechy po siołach i stare lipy i grusze osiadają wrony  (...)
Z nad sadu lub płotu skrzeczy pojedynczo wesoła i fertyczna sroczka, tak oswojona z całą sprawą domu, że się ani drobiowi, ani psu domowemu nie chce umknąć z pola i że się ledwoz pod nogi człowieka podrywa.(...);
I styczeń ma swe wdzięki, a ta świeżość i plątanina tropów ma tak coś dziwnie uroczego i zajmującego w sobie przy tej ciszy i tajemniczości zimowych widoków, źe(...) miło jest wyruszyć jednokonką w pole i opędzić kraniec lasu. (,,) Na ostatnich plotach wioski pozostają gromady wróbli, żyjące teraz w stodołach i pod ciepłemi strzechami w opuszczonych gniazdach jaskółczych; tylko stado trznadli wymyka się w dzień pogodny za wioskę, ulata w lekkich podrywach wzdłuż drogi  i  przypada często całem stadem do ziemi. szukając czegoś w zimowym naboju po drodze, zaświergoce i uchodzi dalej, przodując przed sańmi
W lesie cicho i uroczo. (..). Słychać tylko kucie dzięcioła lub kowala, czasem zaskrzeczy sójka, lub poderwą się jemiołuchy ze starego drzewa, które jemioła obsiadła, lub z jałowców, które krańcem lasów knieje podszyły.
Kiedy mgła zimowa nizko ponad ziemią dyszy, można się o ranku, objeżdżając kraniec kniei, spotkać z liszką, wracającą od wsi z nocnej rozdobędy   zamgloną   dolinką   albo   głębszą debrą (..) . Czasem gdy się wilki włóczyć poczynają, wracają i one już o białym dniu, ciekąc powoli sznurem po kniei. (...) . Tylko zając, lis i wilk opuszczają knieje i idą za żerem aź do sadyb ludzkich; wszelki zwierz inny trzyma się lasu zwartego i gąszczów w tym czasie.(..)
W zaciszu głuchych lasów chroni się głuszec w lym czasie, też jarząbek, żywiący się borówkami. Łatwiej się spotkać z cietrzewiem, bo dalej od stanowisk swoich odlata; zresztą z leśnego
ptactwa przeleci często w poprzek drogi sójka, a kiedy się ostrożne tchórze, kuny, łasice i gronostaje chronią oka ludzkiego po norach i dziuplach drzew, że ledwo tropy o nich świadczą na
malej przestrzeni — skacze od drzewa do drzewa wesoło wiewiórka w pogodny dzień mroźny, a skrzek sójki i taniec wiewiórki ożywia na chwilę leśną zimową ciszę."

"Rok Myśliwca" Wincenty Pol

"Drzwi na werandę zamknięte, opatrzone sianem. W szafie w murze na korytarzu stoją garnki z powidłami, jeden koło drugiego. Słoiki z kompotami ustawione na półkach nad schodami. W spiżarni na stole marynują się szynki - będą na święta. Na dworze duży mróz. Siedzimy z Danusią przytulone do siebie na parapecie okna w jadalnym. Robi się już wieczór. Za lipami i topolą niebo coraz bardziej różowe, ceglane ściany rządcówki prawie płoną. Śnieg robi się zupełnie niebieski. Na lipach pozasiadały całe stada wron. Kiedy je postraszyć, zrywają się z krakaniem, a potem opadają z powrotem. „To na mróz" - mówi ogrodnik. Do Tatusia przyszedł jak zwykle po dyspozycje rządca - pan Pikulski. Otrząsa w korytarzu nogi ze śniegu, zaciera ręce. Janek poszedł do kredensu, do Józefa, który nastawia samowar. Za chwilę przyjdzie zapalić lampę nad stołem w jadalnym. Piec kaflowy rozgrzany - staniemy przy nim,czekając na kolację. Po kolacji Mamusia zagra na pianinie, a może zabawimy się w "Ojca Wergiliusza", albo zagramy w karty."
"Wilczyckie wspomnienia" Zofia Malanowska (zgodnie z prawem cytatu)

Ilustracja "Wieczorna godzina" Skawiński Z (kartka pocztowa zw zbiorów Polona.pl)

"Kiedy nadeszła głęboka jesień, poprzednica zimy, bioto i gruda osadziły każdego prawie w domu, rzadko kto miał ochotę pokonywać przykrości nieprzyjemnej podróży, dla zabawy, ale za to, kiedy pierwszy śnieg okrył ziemię i to dość głęboko, a do tego słońce oczyściwszy się z mgły i chmur spojrzało wesoło na ziemię okrytą białym kobiercem, każdemu przyszła ochota spróbować sannej drogi, a wiele osób z sąsiedztwa, niby zmówiwszy się, zawitało do Boratycz.
Każdy z przyjeżdżających znudzony błotem i długiem siedzeniem w domu, nuż zachwalać sanną drogę, nuż się nią cieszyć, tak, że Szemeszowi przyszła ochota i nam domowym dać zakosztować tej przyjemności: zaproponował więc szlichtadę. Projekt został jednozgodnie przyjęty, a dla nadania tej szlichtadzie jakiegoś celu, ułożono najechać państwo Rogowskich w Osmołówce.
Oprócz nas kobiet domowych, była w naszem gronie Hilarowa Szemeszowa z siostrą i kuzynką i panna Antonina Kleczkowska, która od pary niedziel bawiła w Boratyczach. Z mężczyzn, było dwóch panów Rogowskich, państwa Maciejowski, Plater, Oziębłowski, i Hilary Szemesz.
(...)
My na krótką przejażdżkę nie potrzebowaliśmy dużego powozu, owszem, każdy rad byt mieć co najwięcej światu przed oczyma i świeżego powietrza; jakoż zaraz po obiedzie zajechał długi szereg sanek jednokonnych. Mężczyźni naszego towarzystwa oświadczyli, że nie potrzebują furmanów, tylko będą powozić sami; a że było tyleż prawie kobiet ile mężczyzn, każdy mężczyzna zaprosił na swoje sanki jedną kobietę, którą miał powozić. Osobne sanki szły ze sługami, dopilnowania koni i pomocy jeżeliby jakiej było potrzeba. Mnie P. Plater wziął na swoje sanki. Skorośmy przejechali Berezynę po lodzie, zaczęły się gonitwy. Każdy wypuszcza swego konia, zacina, aby wyprzedzić drugiego. Koń P. Platera musiał być lepszy od innych, bo niedługo jego sanki wyprzedziły wszystkich, i tak wysforowaliśmy się naprzód, że nareszcie straciliśmy z oczu nasze kompanję."
"Pamiętniki z życia Ewy Felińskiej" Ewa Felińska

Poradnik gospodarski na Grudzień.  (z kalendarza staropolskiego na rok 1930)
W gospodarstwie. Zboża młócić. Bydło żywić i pielęgnować starannie, opasać je pośladami sparzonemi, aby siłę kiełkowania ziarn chwastów w nich zawartych zniszczyć. Dobrze jest bydło w tym miesiącu stanowić, aby się w jesieni cieliło, bo wtedy najwięcej mleka mamy w zimie, a więc w porze, gdy jest najdroższe. Inwentarz żywić dobrze, lepiej mniej sztuk, a dobrze, niż dużo, a skąpo, bo i mleka od krów źle żywionych mniej i nawóz gorszy.
W sadzie. Szkodniki niszczące drzewa owocowe tępić. W celu wyniszczenia szkodników należy: 1) oczyszczać skrobacz|ką korę, a następnie bielić pnie; 2) przekopywać ziemię w ogrodzie; 3) zbierać jajka, gąsieniczki i poczwarki, paląc wszystkie; zbierać zawiązki opadłe w ciągu lata.
W pasiece. Wykończyć obrachunki pszczelarskie, wysłać prenumeratę na pisma rolnicze i oświatowe.

Z kalendarza staropolskiego na rok 1930
Co się dzieje [w grudniu] w przyrodzie.
Pogrążona w zimowym śnie.
Wolno polować na rysie, wilki, lisy, dziki-maciory, kuny, gronostaje, zające, cietrzewie-koguty, kaczki, kuropatwy, oraz wszelkie drapieżniki.
 Na niebie: Merkury w drugiej połowie miesiąca widoczny rano na południo-wschodzie przeszło pół godz. Wenus widoczna wieczorem na południo-zachodzie przeszło 3 podz. Mars widoczny rano przez 1 i pół godz. Jowisz widoczny wieczorem mniej niż godzinę. Saturn widoczny coraz więcej, w końcu miesiąca przeszło 2 i pół godziny.

Przysłowia [na grudzień].
Święta Barbara po lodzie, Boże Narodzenie po wodzie.
Wilja piękna, jutrzenka jasna, będzie stodoła za ciasna.
Gdy tęga zima nastanie w pierwiotku Adwentu, osmnaście tygodni nie spocznie ani momentu.
Gdy w Narodzenie pogodnie, będzie tak cztery tygodnie.
Jeśli da śnieg Eugienji, to zima się przemieni.
Na Świętego Mikołaja porzuć wóz a zaprząż sanie.
Gdy Pasterka jasna, to komórka ciasna.
Na świętą Barbarę mróz-chowaj sanie, szykuj wóz.

(Fragment wspomnień Juliana Wieniawskiego z przełomu lat 1850-tych i 1860-tych)
"Na samym krańcu powiatu, tuż nad granicą Ks. Poznańskiego, rozsiadł się jak placówka obszerny, wygodny pałacyk Wilczyński, własność ukochanego przeze mnie i zacnego p. Kazimierza Krzymuskiego.(...) Oprócz dwóch synów, Stanisława, inteligentnego i wykształcone człowieka, miał młodszego, Władysława, równie inteligentnego, ale bardziej praktycznego, dzielnego ziemianina i wzorowego obywatela, było tam jeszcze pięć panien. Najstarsza, Ludwika, potem Kazimiera, Jadwiga, Marya i Franciszka, jedna w drugą hoże, dorodne, wesołe i bezpretensyonalne, choć krociowe czekały je kiedyś posagi.  Zjeżdżała też tam młodzież hurmem, jak na odpust, a kiedy na Ś-ty Kazimierz zagrzmiała na dworze kapela, tany przeciągały się dni parę, nikomu bowiem nie było pilno odjeżdżać, a uprzejmy dla wszystkich gospodarz, pochrząkując zlekka, to dobrem słowem, to uściskiem serdecznym, to historyczną bocianką węgrzyna   dodawał  animuszu goszczącym. Prawda, że za to nogami trzeba było dobrze pracować, pamiętam raz, podczas zabawy, siedliśmy dla wypoczynku w malutkim, ciemnym, przejściowym pokoiku, w którym na stole, pod oknem, stała armia wysączonych butelek. Na sali zrobiło się cicho, co dowodziło, że animusz taneczników osłabi na chwilę. Nie ostrzeżeni przez nikogo,chłodziliśmy się chustkami, gdy nagle wsunął się okazałej tuszy gospodarz.  Odwrócony tyłem do nas, zaczął przeglądać butelki, przekonawszy się, że wszystkie rzetelnie wypite, a nie mogąc nas widzieć, zachrząknął mocno nosem (jak to było jego zwyczajem) i szepnął gniewnie:
— Psiąkrrr! Pić to piją dobrze, ale na sali żadnego niema.
Myślałem, że się udusimy ze śmiechu, kiedy wyszedł, daliśmy folgę wybuchom wesołości i poszliśmy hurmem na salę, dobijać do upadłego. (...)"