ziemiańskie klimaty

"W jeździe konnej, teorya bez praktyki, lub odwrotnie, więcej niż w czem innem, dobrych rezultatów wydać nie może. (..) Jedynie długie doświadczenie, przy pomocy dobrych wskazówek, może wyrobić prawdziwie umiejętną i odważną amazonkę.
Ileż to mamy tak zwanych dzielnych amazonek, które, bez najmniejszego pojęcia o ja kichkolwiek zasadach, dosiadają zupełnie surowych koni. Dobrze jeszcze, gdy do czynienia mają z poczciwemi, zapracowanemi fornalkami, lecz, gdy owa dzielna dama znajdzie się na wierzchowcu, z temperamentem i nauką,— wtedy nie umie sobie poradzić— i o wypadek nie trudno.Wiele pań widziałam, które po kilkunastu lub kilku nawet lekcyach, zakończały naukę, utrzymując, iż jeździć zamierzają tylko dla przyjemności.(...)

Wieleż to razy słyszymy głosy oburzenia przeciwko damom dosiadającym konia, i narażającym się na śmierć dobrowolną. Są nawet ludzie dowodzący, iż nigdy nie grozi człowiekowi większe niebezpieczeństwo, jak kiedy znajduje się na siodle! Pozwolę sobie przeciw temu założyć najuroczystsze veto. Na koniu pewnym, z dobremi nogami,łagodnym charakterem, choćby nawet bardzo żywym, lecz dobrze ujeżdżonym (konie dzikie, surowe, bezwarunkowo dla dam wyłączam), amazonka zupełnie bezpieczną czuć się może. Zapewne, iż i tu zdarzają się wypadki: lecz gdzież ich niema? Wszak chodząc po równej drodze, ludzie także nieraz padają i łamią ręce lub nogi..."
"Podręcznik jazdy konnej dla dam"  Marya Wodzińska

"Życie ludzi, którzy nigdy, wychodząc rano przed dom, nie słyszeli bulgotu cietrzewi, musi być smutne, bo nie zaznali prawdziwej wiosny. Nie nawiedza ich w chwilach wątpienia pamięć godów weselnych, które gdzieś odprawiają się niezależnie od tego, co ich samych gnębi. A jeżeli ekstaza istnieje, to czy ważne jest, że to nie oni jej zaznają, ale kto inny? Liliowe kwiaty z żółtym pyłkiem wewnątrz wyłażą spomiędzy igliwia, na łodyżkach obrośniętych aksamitnym puchem, kiedy cietrzewie koguty tańczą na polanach, wlokąc po ziemi skrzydła i ustawiając prostopadle ogon-lirę, atramentową z białym podbiciem, ich gardła nie mogą pomieścić nadmiaru pieśni, wydymają się tocząc kulę dźwięku."
„Dolina Issy” Czesław Miłosz (zgodnie  z  prawem  cytatu)
Ilustracja - "Cietrzewie" Czesław Wasilewski (za pośr Wikicommons)

(Fragment wspomnień Juliana Wieniawskiego z przełomu lat 1850-tych i 1860-tych)
"Ostrowite, własność pani Dąbrowskiej, wdowy, z domu Krzymuskiej, kobiety bardzo milej, bardzo inteligentnej i bardzo mi życzliwej. Z przyjemnością zajeżdżałem tam parę razy do roku, na częstsze bowiem odwiedziny nie stałoby mi czasu, wobec ogromu zajęcia i tylu tak licznych sąsiedztw, z któremi łączyły mnie przyjazne stosunki. (...)
Z dobrami Wielkopole, które w dzierżawie trzymałem, graniczyło miasteczko Kleczew i dobra Stawoszewek, własność wdowy pani Lisieckiej z Zeliszewa na Podlasiu. Jakie ją losy z tak dalekiej okolicy w nasz koniński zakątek przygnały, nie wiem, ale to wiem, że był to dom jeden z najbardziej dystyngowanych. Pani Lisiecka, zdaje mi się, ks. Woroniecka z domu, a przynajmniej blizko z tą rodziną skoligacona, była to dama starej daty, trochę wielkością rodu przejęta, ale bądź co bądź, umiejąca uszanować ludzi niższych od niej urodzeniem, o ile tacy wykształceniem i zasługami społecznemi poważniejsze w społeczeństwie zająć umieli stanowisko. Lubiła wprawdzie napomknąć przy lada okazyi o stosunkach i koligacyach swoich, ale czyniła to w sposób, nie uwłaczający tym, którzy się tego rodzaju wielkością poszczycić nie mógł.
Zresztą w obejściu była bardzo grzeczną, uprzejmą, czasem nawet przyjacielską, a główną (dla mnie przynajmniej) jej zaletą było staranne wychowanie, jakie dała dwóm swoim córkom, pp. Konstancyi i Zofii; syna bowiem Ludwika, jedynaka, nie będącego fanatykiem na punkcie pracy, słabością i pobłażliwością swoją trochę zepsuła. Panna Konstancya była piękna nad wyraz, a urodę jej podnosił jeszcze niewysłowiony wdzięk jakiś, który każdego za serce musiał chwycić. P. Zofia nie dorównywała jej bynajmniej urodą, a jednak ten sam wdzięk i słodycz w obejściu kazały zapominać o tern i czyniły ją tak miłą i ujmującą, iż obydwie siostry były ulubienicami całego naszego sąsiedztwa..
Człowiekiem zupełnie innego pokroju był syn Ludwik. Trochę ociężały, obojętny na wszystko, co się w gospodarstwie i koło niego działo, czytywał dużo, a zwłaszcza pism sportowych, popijając herbatę z wiecznie kipiącego samowaru i wypalając niezliczoną ilość fajek. (...)"

"Dom piękniał powoli. W ciągu lat wspólnie przeżytych krystalizowały się w nim nasze myśli, nasz smak i upodobania, zaznaczały przebyte drogi życia – wreszcie każdy pokój stał się odrębnym, zamkniętym w sobie światem, z pewnej epoki, w pewnym stylu, gdzie wszystko na czym spoczęło oko, wzmacniało pierwsze, harmonijne wrażenie. Nawet piece i kominki, nawet obicia na ścianach stosowne były do ogólnego tonu. Przeszłość, płynąca za nami szerokim strumieniem, wtargnęła tu, do tego kresowego dworu, zostawiając po sobie ślad wiecznie trwały (tak sądziliśmy!...) kultury przodków i naszej własnej pracy i ukochań. Nić tradycji snuła się dalej na kołowrotku teraźniejszości. Lubiliśmy oboje książki; mieszkaliśmy daleko od kolei, sąsiedztwa były dość rzadkie, więc zwłaszcza gdy jesienne roztopy uniemożliwiały drogę, książki były nam najmilszymi przyjaciółmi, żyjącymi w twórczości genialnych myśli i w tętnie serca. Do dzieł dawniejszych pisarzy przyłączały się nowe, wybitne utwory literackie, piękne wydawnictwa, białe kruki – wszystko to układało się w długie szeregi na półkach wysokich bibliotecznych szaf. Doszliśmy w ten sposób do poważnej liczby 5000 tomów.

Za dworem szumiał las. Który wyginając się. Wdzięcznym półkolem, biegi ku dębinie pobliskich lasów państwowych. Las ten podobny był raczej do olbrzymiego parku i zachwycał różnorodnością drzew i malowniczym ich ugrupowaniem. Tuż do podwórza gospodarskiego przylegała rozrzucona z rzadka dębina – po czym nagle wyrastał gąszcz młodych grabów, strzelały w górę na polankach stare dęby, umyślnie tu zostawione przy dawnych porębach, matki-brzozy gwarzyły pośpiesznym szelestem z młodym pokoleniem rojnie podrastających, wysmukłych brzózek. Lasek sosnowy tuż przy wyjeździe, widoczny z okien W dalekiej perspektywie, bielał nieraz w zimie pod śniegowym kożuchem, naciągniętym na rozpostarte, zielone ramiona – w lecie pachniał żywicą i szpilkami niby wielka kadzielnica."
"Burza od wschodu"  Maria Dunin-Kozicka (zgodnie  z  prawem  cytatu)

"O użytkowaniu  z lasów [ w marcu]

1. Prace-główne.   Asygnowanie i wyrabianie drzewa  trwa ciągle. Ciecia w lasach niskopiennych zaczynają się. Pozostałe wierzby ogłowić
Przygotować  drzewo do spławu. Zakładać węglarnie , smolarnie i  popielarnie

2 Prace uboczne  obdzierać  korę olszową dla  farbiarzy. Zbierać bagno pospolite dla (Ledum palustre) dla garbarzy
Sok  brzozowy i klonowy ściągać z drzew można
Z ptactwa można strzelać tylko na grze, Głuszcze i Cietrzewia, a  podczas przelotu wiosennego słomki, bekasy, gęsi, kaczki , gołębie dzikie i łowić w sieci wszelkie gatunki drozdów"

Z Nowego Kalendarza Powszechnego na rok przestępny 1836

Ilustracja z "Roku Myśliwca" autorstwa Juliusza Kossaka.

"Marzec u myśliwych "miesiącem szarego pola" zwany, bywa często jeszcze i bardzo mroźny i śnieżny; ale słońce wybija się coraz wyżej, dzień coraz dłuższy, panowanie wschodnich wiatrów nastaje, a wiosenne porównanie dnia z nocą sprowadza gwałtowne burze i zmienia nagle całą postać widoków natury na ziemi i niebie. Już to inny ciąg obłoków, inne zawieszenie chmur, inny kolor nieba i we dnie i w nocy, w czasie porannej i wieczornej zorzy. (...)
Miesiąc to najszerszego rozlewu i panowania wód. Słotne burze i ciepłe wiatry topią nagle śniegi, woda dostaje się najprzód na lody, nim je połamie, nie wsiąka w zamarzła jeszcze ziemię i zrządza wylewy. Po puszczach i lasach podnoszą się brody, błonia i poniższe łąki, chały i roisty, odkryte błota i rudki zmieniają się w jeziora. Po większych rzekach ląduje woda; zwierciadło jezior i stawów podnosi się w górę, a tam nawet, gdzie przez rok cały nie wystąpi powódź, grają fale w promieniach wiosennego słońca. Najszersze to panowanie wód, stąd też i najgłośniejsze panowanie wodnego ptactwa, które teraz z cieplic powraca i wrzawnie stadami  na czyste pada zwierciadła.

Dzikie gęsi i kaczki dają temu ruchowi początek, a wracające do gniazd bociany zapowiadają powrót błotnego ptactwa. Ptaki obojej gromady, więcej południowej dzielnicy od naszej, morskie i lądowe, przez rok cały u nas niewidziane zresztą, spadają w tym czasie tłumnie i wrzawnie na te same wody i w ciągu całego roku nie żyje błotne i wodne ptactwo tak głośnem i podniesionem życiem, jak teraz, kiedy rade z cieplic wraca, długą podróżą ośmielone, lekkie i żywe, czujne i obrotne, w barwę godową strojne. Stąd też jest głosem natury na marzec wrzawa ptactwa wodnego i klekot bocianów, a widokiem natury szeroki rozlew wód. (..)
Owady i płazy budzą się z zimowego snu, robactwo ziemne i wodne daje znaki życia i wychodzi. W dzień ciepły wylatują już i pierwsze motyle, w noce ciepłe nietoperze, sowy, puhacze i ćmy. (..)
Kolor też lasów liściastych poczyna się już z oddalenia mienić i przechodzić z czarnego w brunatny i leszczyny, osiki i wierzby kwitną; na iwie narastają lub pękają kotki; śnieżki i ranne cebulki klują się z pod pleśni; brzęk muszek słychać już ciepłym wieczorem w powietrzu, a pierwsze pszczoły błąkają się już około iwiny, gdy słońce przygrzeje. (...)

"Rok Myśliwca" Wincenty Pol

"Pracownia młodego pana domu w Osowcach była pięknym pokojem z oknami dającymi tyle i takiego światła, ile i jakiego wymaga praca malarska. Mnóstwo w nim znajdowało się rzeczy różnych: sztalugi z rozpiętym i białą firanką osłoniętym płótnem, stosy tek, rysunków, szkiców, marmurowe i gipsowe posążki, popiersia, grupy, kawałki spłowiałych makat i staroświeckich materii, kilka oryginalnych kanapek do siedzenia lub do leżenia urządzonych, kilkanaście pięknych roślin w kosztownych wazonach - wszystko to z pozorną niedbałością rozstawione i rozrzucone; na koniec, w jednym z rogów pokoju śliczna szafka świecąca zza szkła różnobarwną oprawą paruset książek. Były to raczej książeczki niż książki: małe, ozdobne, lekkie. Panowały w nich poezja i powieść, jedna i druga w specjalnym i prawie wyłącznym gatunku: trochę tylko poetów polskich, zresztą zmysłowy Musset, tu i ówdzie Wiktor Hugo, wiele rozpaczliwego Byrona, sercowy Shelley, uperfumowany Feuillet, pesymista Leopardi, najniespodzianiej spotykające się z tym poetą - myślicielem bajki starego Dumasa i awantury bezmyślnej Braddon; jeszcze coś z dzisiejszych ulubieńców francuskiej arystokracji: Claretiego, Craven etc., etc.
Przed tą szafką, śliczną jak cacko, książkami do cacek podobnymi napełnioną, Zygmunt Korczyński stanął po krótkiej przechadzce wzdłuż i wszerz pracowni odbytej."
"Nad Niemnem" Eliza Orzeszkowa
Ilustracja "W bibliotece" Józef Rapacki Muzeum Narodowe w Warszawie

"W sali balowej zaczynały się tańce. Muzykanci ukryci na balkonie wygrywali jakiegoś straussowskiego walca i powoli łączyły się pary, oddzielały się od tłumu i wypływały na oświetloną przestrzeń. Spódniczki unosiły się leciuchno, trzepocąc jak wielkie motyle, figury objęte męskimi ramionami wirowały w takt muzyki, głowy przechylały się w tył i płynęły pary sennym trochę ruchem bez szmeru po gładkiej posadzce. Pod jedną ścianą siedziały długim rzędem tancerki, jak rzucona różnobarwna wstęga mieniły się ich sukienki na białym tle obicia. Naprzeciwko, w gromadzie, stali panowie. Była to czarna, zbita masa, która jak plama odcinała się wyraźnie od jasnego otoczenia. Nad wszystkimi górował Jerzy swą ciemną głową.
Tańce szły zrazu leniwie. Z dwóch przeciwległych końców patrzono na siebie z pewną nieufnością, jakby obserwując się wzajemnie. Edzio miotał się, przebiegając salę od kąta do kąta, tu przedstawiając jakiegoś nieznajomego, tu porywając z krzesła pannę, tam wołając do gromady mężczyzn:
— Panowie, nie próżnujcie, ruszcie się przecie!
Był już zgrzany mocno, pomimo chłodnej dokoła temperatury. Emil pomagał mu dzielnie, z poważną miną okręcał po kolei wszystkie panny jedną po drugiej. Za nim Jerzy równie sumiennie spełniał swój obowiązek gospodarski.
Nagle z drugiego pokoju dobiegły wybuchy śmiechu. Głosy zmieszane zdawały się kłócić i spierać o coś, czy o kogoś, a szczebiot jakiś górował nad nimi. Zaszumiały jedwabie i w szalonym pędzie wleciała do sali nowa para. On z rozwianą czupryną, z latającymi połami fraka, kręcił się, wirował, rzucał się z rozmachem unosząc prawie z ziemi tancerkę, która uwieszona na jego ramieniu, z odrzuconą głową, nie dotykała prawie ziemi i drobnymi nóżkami starała się z nim zrównać, przy czym wciąż się śmiała.
— Rodwiczowa, pani Wika! — szeptano wokoło. Narwana zawsze... Wiecznie z tym swoim malarzem!... To nawet nieprzyzwoicie...
Zgorszone oczy starszych pań odprowadzały tańczącą parę, usta składały się w oburzony grymas, głowy ku sobie się skłaniały i coś sobie szeptano do ucha. Panny kierowały ku nim zdziwiony wzrok, a pod wąsami mężczyzn ukazywały się uśmiechy. Ustępowano im z drogi, inne pary stawały zdumione, wszystkie oczy śledziły ich ciekawie, a ona wciąż się śmiała. Wreszcie malarz Żurko posadził ją pod ścianą i sam znikł za jakąś portierą, a ona zerwała się zaraz i zaczęła się witać ze starszymi paniami.
(...)Walc konał powoli. Jeszcze dwie pary kręciły się leniwie. Wreszcie jęknęły ostatnie nuty i muzyka zamilkła. A po chwila ozwała się krótka, wesoła pobudka do kontredansa i znowu ucichła. Ruch zrobił się na sali. Panny wstawały z krzeseł, wychodziły po kilka do innych salonów, zaglądały do zwierciadeł. Panowie biegali, przysuwali sobie krzesła, związywali je chustkami. Zamawiano sobie vis a vis. Powstała gdzieś w kącie sprzeczka. Edzio biegał bardzo zajęty. Wreszcie stanęły wszystkie pary i rozpoczął się kontredans.
Pod światłem padającym z pająków i kinkietów posuwały się jasne i czarne postacie, łączyły się, rozłączały, zbijały w gromadę, rozchodziły w różne strony. Zrobiło się gorąco i gwarno. Szum zmieszanych głosów, dźwięki muzyki, stąpania i szelest sukien napełniały powietrze wrzawą i wesołością. Po cichych nutach walca, tego wyrazu sentymentalnej zmysłowości, kontredans odzywał się pełniejszym i głośnym akordem, łączył towarzystwo w jedną gromadę, zbliżał wszystkich ku sobie, ożywiał wspólną wesołością. Twarze były rozjaśnione, a ręce, łącząc się w figurach, ściskały się życzliwie. Sala zadrgała życiem, ruchem i ochotą. Bawiono się już na dobre.(...)"
Emma Dmochowska "Dwór w Haliniszkach"

"O użytkowaniu  z lasów  [w lutym]
1. Prace-główne.   Kontynuować roboty  pod przeszłym miesiącem wymienione, ogławiać wierzby, wycinać łaszynę
2 Prace uboczne  Kontynuować roboty  pod przeszłym miesiącem wymienione, wyjąwszy tylko, że  wszelką grubą zwierzynę ochraniać należy"

Z Nowego Kalendarza Powszechnego na rok przestępny 1836

Ilustracja z "Roku Myśliwca" autorstwa Juliusza Kossaka.